DEM Parti'den den Önder'e suikast girişimi ve sürece ilişkin kapsamlı açıklama

DEM Parti sözcüsü Ayşegül Doğan, Genel Merkezimizde basın toplantısı düzenleyerek güncel gelişmelere ilişkin değerlendirmelerde bulundu. 

Doğan, şunları söyledi: 

Sırrı Süreyya Önder bizlere tarihsel bir sorumluluk bıraktı 

"Hepiniz hoş geldiniz. Zor bir basın toplantısı bizim için de. Malum sevgili arkadaşımız, İstanbul Milletvekilimiz, Meclis Başkanvekilimiz, İmralı Heyeti Üyesi, sinemacı, sanatçı ve çoğumuzun arkadaşı, abisi, babası Sırrı Süreyya Önder’in ardından buluşabileceğimiz ve konuşabileceğimiz hiçbirimizin aklının ucundan dahi geçmedi. Diyeceksiniz ki bu kadar tarihsel bir dönemde, bu kadar tarihi bir rol ve sorumluluk üstlenmiş, bu kadar önemli bir aktöre dair nasıl hiç böyle bir şey düşünemediniz? Düşünemedik. Yokluğunu hiç düşünemedik, kaybedebileceğimizi düşünemedik, rahatsız olabileceğini düşünemedik. Dolayısıyla çok zor, çok ağır bir basın toplantısı bu bizim için de. Önce bunu söylemek isterim. Acımız çok taze, kaybımız çok büyük. Ardında bıraktığı yük çok ağır. Yine diyeceksiniz ki olaylara bu kadar kolaylaştırıcı yaklaşan ve tüm hayatını bu uğurda ortaya koyan biri nasıl bu kadar ağır bir yük bırakabilir giderken? Hepimize çok ağır bir yük bıraktı. Çok tarihsel bir sorumluluk bıraktı. Hastane yatağında yatarken de son vedasında da hepimize aslında şunu söyledi: “Barış mümkün. Bu bir ihtimal değil. Bu ihtimali kalıcı hale getirmek bizim elimizde. Toplum hazır, Türkiye halklar hazır. İsterse siyaset de hazır. Bu irade var, bu potansiyel var. Yeter ki bunu iyice dayanıklı hale getirmek ve kopmaz bir bağa dönüştürmek için cesaretle sahip çıkalım”. 

Yüreği elinde barış için çabalayanlar ağır bedellerle bu yolları açmaya çalıştı

İşte o yüzden ben de burada DEM Parti adına şunu özellikle söylemek isterim. Hepimiz çok konuştuk. Günlerdir üzerinde yorumlar yapılıyor. “Yüreği elinde gezmek”. Sırrı Süreyya Önder, yüreği elinde gezen pek çok insanı hatırlattı bize yeniden. Yüreği elinde gezip barış için çabalayanlar, ilmek ilmek örerek yeni bir yol açmak isteyenler ağır bedellerle bu yolları açmaya çalıştılar. Kimse ölmesin diye direnenler ve artık savaşlar olmasın diye yüreklerinin ellerinde oluşunu umursamayanlar genellikle kendi hayatları için bu direnci gösteremediler. 

Sırrı Süreyya Önder barışın mümkün olduğunu ve istersek bunu yapabileceğimizi gösterdi

Önemli olan, değerli olan ve hiç unutmamamız gereken işte bu kıymetli insanlar; armağan gibi gelmiş ve giderken de çok önemli şeyleri göstererek bize veda eden insanlar. Duygu bağını, tarihsel bağı bize yeniden anımsatanlar. Yaşarken de bunu bilmek, bunu anlamak, buna değer vermek. Çünkü bu insanların hepsinin ortak özelliği yüzlerinin hep yaşamdan yana olması. Sırrı Süreyya Önder de öyleydi. Yüzü de yönü de hep hayata dönüktü, hep hayattan yanaydı. O yüzden biz kendisine veda etmiyoruz. Bir kez daha şöyle diyoruz: İyi ki doğmuşsun Sırrı Süreyya Önder, iyi ki yaşamışsın, iyi ki sevilmişsin. İyi ki yoldaşımız, arkadaşımız, abimiz, babamız, dedemiz olmuşsun. İyi ki ardında hiç unutulmayacak, hep hatırlanacak izler bırakmışsın. Biz de barış sözümüzü yineliyoruz, demokratik toplum sözümüzü yineliyoruz. Eşit ve adil bir hayat sözümüzü yineliyoruz. Hiçbir ayrım gözetmeksizin.

Sırrı Süreyya Önder barışın bir ihtimal olmadığını, mümkün olduğunu ve istersek bunu yapabileceğimizi gösterdi. Bu sözü hiç unutmamamız gerekiyor. Anısına bağlılık da saygı da vefa da kendisini anlamak da bunu gerektirir.

Sırrı Süreyya Önder, aracının lastiğine yerleştirilen düzenek meselesinin istismar edilmesini istemedi

Bir başka konu. Dünden beri tartışılan, kaygıya neden olan konu. Suikast girişimi konusu. Bu konuyla ilgili partimiz bir açıklama yaptı. O açıklamanın biraz daha genişletilmiş halini sizlerle paylaşmak istiyorum. Suikast düzenlendiğini dair haberler bu açıklamayı tekrar yapma ihtiyacını doğurduğu için buluştuk aslında bugün. Söz konusu olay 2 Nisan’da Ankara’da gerçekleşti. Ankara’da oturduğu sitenin güvenlik görevlisi, araç park edilirken gelen seslerden kuşkulanarak lastikleri kontrol ettirmiş. Lastikler kontrol edildiğinde keskin bir düzeneğin yerleştirilmiş olduğu görülmüş. Bir metal çubuktan bahsediyoruz. Önder’in aracının lastiğine yerleştirilen bir düzenekten bahsediyoruz. Bu düzenek lastiği yırtıp patlatacak keskinlikte. Akabinde Sırrı Süreyya Önder hem partimize hem de yetkililere gerekli bilgilendirmeyi yaptı. Konunun hassasiyeti malumunuz. O nedenle daha kapsamlı araştırma ve inceleme yürütme kapasitesine sahip güvenlik yetkililerine durum hemen intikal ettirildi. Ayrıca söz konusu düzenek de kendilerine teslim edildi. Tabii ki gerekli tüm tedbirler de alındı. Bunun bugüne kadar kamuoyuyla paylaşılmamış olması dünden bu yana tartışılan bir konu. Neden kamuoyu ile paylaşılmadı? Niye inceleme ve araştırma süreci şeffaf bir biçimde yürütülmedi? Bunu soran arkadaşlara da buradan bir daha yanıt vermiş olalım. Bir kere sevgili arkadaşımız Sırrı Süreyya Önder bunun istismar edilmesini istemedi. 

Önder’in arabasına yerleştirilen düzeneğin kamuoyuyla paylaşılmaması bir ihmalkarlık ya da tedbirsizlik değil

Hepiniz barışa dair, bu sürece dair sözlerinin tanığısınız. Burada gizlenecek hiçbir şey yok. Bu, ciddiye almamak, gerekli tedbirleri almamak ya da ihmalkarlık olarak değerlendirilmemeli. Aksine bu olay çok büyük bir ciddiyetle ve titizlikle takip edildi. Kamuoyuyla paylaşılmaması kararı da kendisinin ve partimizin ortak bir şekilde aldığı bir karardı. Kamuoyunu paniğe sürüklemek istemedi, istemedik. Toplumsal kaygıları artırmak istemedik. Dolayısıyla karşılıklı alınmış bir karar gereği bu süreci açıklama yapmadan takip ettik. Bu bir ihmalkarlık ya da tedbirsizlik değil. Yine hangi araç olduğu tartışılıyor. Makam aracıydı. Makam aracı olduğu için de Meclis Başkanvekili olması nedeniyle takdir edersiniz ki farklı işleyen güvenlik protokolleri de söz konusu. İşte bu protokoller de dikkate alınarak bu olay çok büyük titizlik ve hassasiyetle takip edildi. İlgililere hem bilgilendirme yapıldı hem bu olayın aydınlatılması talebinde bulunuldu hem de o düzenek teslim edildi. Yani devletin ilgili birimlerinin bilgisi var ve kendilerinin sorumluluğunda ilerliyor bu süreç. 

Süreç boyunca ilgili mercilerle temasımız kesilmedi ama şu ana kadar elimize ulaşan yeni bir bilgi yok 

Yine inceleme ve araştırma sürecinin kamuoyunu paniğe sürüklemeden sağlıklı bir biçimde yürütülmesi, toplumsal kaygıları artırmaması ve barış sürecinin hassasiyeti dolayısıyla değerlendirmeleri yapılırken, süreç boyunca ilgili mercilerle temasımız kesilmedi. Ancak şu ana kadar elimize ulaşmış, size dün verdiğimiz bilgiler dışında herhangi bir bilgi yok. Bu süreçle ilgili yeni bir gelişme olursa bunu da kamuoyuyla açık bir şekilde paylaşacağımızdan kimsenin kuşkusu olmasın. Peki, bu olaydan sonra DEM Parti nasıl tedbirler aldı? Sırrı Süreyya Önder nasıl tedbirler aldı? Gerekli tüm tedbirler alındı ve bu olay çok büyük bir titizlikle takip edildi. Sırası gelmişken şunu da söylemek isterim. Sevgili Sırrı Süreyya Önder ve diğer arkadaşlarımız ve yoldaşlarımız onlarca yıldır bu mücadeleyi verirken hep yürekleri ellerinde gezdi. Tüm riskleri göze alarak gezdiler. Sonuçta böylesi önemli politik şahsiyetler, Türkiye tarihinde tedbiri elden bırakmadan yaşayan, bağlı bulundukları partileri ve üyeleri bu şekilde davranan ve toplumsal sorumlulukla hareket eden insanlardır. Biz de hiçbir zaman toplumsal sorumluluğumuz gereği alabileceğimiz tedbirleri etmedik. Bu konuda herkesin müsterih olmasını DEM Parti adına ifade etmek isterim. Bundan sonra başka haberler de çıktı. Tam da Sırrı Süreyya Önder'in istemediği şey buydu. Üzerine çeşitli spekülasyonlar yapılmaması, istemeden de olsa manipülatif algılara sebebiyet verilmemesi ve tartışmalar yaratarak aslında konuşmamız gerekenin üzerine gölge düşürülmemesi içindi paylaşılmama nedeni. 

Pervin Buldan’ın Roma’da kaza geçirmesi bir suikast girişim olarak değerlendirilmemeli

DEM Parti İmralı Heyeti Üyesi Pervin Buldan ile ilgili Roma’da bir kaza geçirdiğine yönelik haberler var. Dünden beri bu konuya ilişkin de çokça soru aldık. Hemen onu da yanıtlamak isterim. Evet, bir trafik kazası olduğu doğru. Bu kaza bir suikast girişim olarak değerlendirilmemeli. Pervin Buldan ve DBP Eş Genel Başkanı Keskin Bayındır’ın olduğu aracı kullanan arkadaşın yanlışlıkla ters yöne girmesiyle gerçekleşmiş bir kaza. Neredeyse maddi hasarın dahi olmadığı, kimsenin yaralanmadığı bir trafik kazası. Buradan başka bir şey çıkarmaya çalışmak doğru olmaz. Olay bu şekilde gerçekleşti. Nitekim aynı gün gitmek üzere oldukları programlarına da katıldılar. Bunlar dışında sormak istediğiniz sorular varsa onları almak isterim. 
Soru: Yetkili mercilere olayı bildirdiniz. Bu yetkili merciler cumhuriyet başsavcılıkları mı? Yoksa daha başka bir yetki tanımı bulunan üst düzey merciler mi ilgileniyor konuyla ilgili? Size ne tür bir yanıt verdiler?

Çok açık bir biçimde ifade ettim. Hem konunun hassasiyeti hem de aciliyet ve önemi nedeniyle daha kapsamlı bir inceleme ve araştırma yürütme yetkisine sahip devletin ilgili yetkililerine bu konu iletildi. Bundan sonraki inceleme araştırma sürecine dair şu ana kadar bize yeni bir bilgi gelmediği için size ancak bu kadarını ifade edebiliyorum. Titizlikle incelenen ve takip edilen, ilgili yetkililerin de ilk andan itibaren haberdar edildiği bu sürecin bu şekilde yürütülmesinin de Sırrı Süreyya Önder'in özellikle kararı olduğunu ifade edeyim. Kendisi tarafından partimizle ortaklaşılarak bu şekilde yürütüldü.

SORU: 2 Nisan’ın ardından Sırrı Süreyya Önder bir kalp krizi geçirdi ve hastaneye kaldırıldı. Bu olayla ilgili de ayrı bir soruşturma, inceleme, çok farklı iddialar ortaya atıldı. Hayatını kaybettiği olayla ilgili de bir şüpheli durum var mıydı? Bu konu incelendi mi? Ya da bu konu ile ilgili herhangi bir soruşturma var mıdır? 
 

Sevgili Sırrı Süreyya Önder’in rahatsızlandığı ve bizim öğrendiğimiz ilk andan maalesef kendisini kaybettiğimiz ana kadar, takdir ve tahmin edersiniz ki, bizler de her ihtimali düşündük, değerlendirdik. Hekimler bu konuda oldukça açık bir biçimde davrandılar. Kamuoyuyla her gelişmeyi mümkün olduğunca periyodik bir biçimde hem sözlü hem yazılı olarak neredeyse anbean kamuoyuna aktardılar. Ne olduğunu, hastaneye nasıl ulaştığını, ulaştığı esnadaki sağlık durumunu, sonrasındaki medikal tedaviyi ve tedavi planlamasının nasıl olacağına ilişkin tüm detayları sizlerle paylaştılar zaten. Şimdi bu bilgiler dışında farklı yöne işaret eden bir bilgi yok bizde. Şu ana kadar elimize ulaşmış bilgiler, yani kamuoyuyla paylaşılanlar dışında ne hekimlerin ne hastane yönetiminin ne de resmi makamların bizlerle paylaştığı herhangi başka bir bilgi yok. Farklı yönde bir bilgi olmadığı için yapacağımız her şey yorum olur. Onun da doğru olmayacağını düşünüyoruz. 

Pirs: Di raya giştî de tê gotin ku PKKê hefteya borî kongreya xwe sazî kiriye, do jî Serokkomarê Tirkiyeyê ragihand û got ku îro, sibê em li bendê ne ku PKK xwe fesih bike. Derbarê vê mijarê de gelek nûçe tê belavkirin. Gelo Partiya DEMê dê agahiyekê parve bike? Tiştê ku hûn ê bibêjin lê zêde bikin heye gelo? 
Ev nûçe her deqe dikare bigihê raya giştî. Em jî vê dizanin. Rayedarên PKKê berê daxuyanî dabûn û gotibûn ku em ê bangewaziya rêzdar Ocalan bi cih bînin, pêk bînin û em bi vê pêkanînê de jî bibiryar in. Tişta ku heta niha em dizanin ev e. Gelo kom bûne yan nebûne ez nikarim bersiva vê yekê bidim. Lê her wext em dikarin vê nûçeyê bistînin ku kom bûne û biryara xwe dane. Biryar çi ye, naveroka biryarê dê çawa be, bi çi rêz û rêbazê ji raya giştî re bê parvekirin vêga nikarim bersiva van pirsan bidim. Lê tişta em dizanin ew bibiryar in, dê kongreya xwe bicivînin û bi raya giştî re jî parve bikin. Spas dikim. 
Soru: Suikast girişimi ile ilgili herhangi bir somut bilgi verilmedi dediniz. Ancak öngörü olarak bu girişimin arkasında hangi çevreler olabilir? Bu girişimdeki hedef süreç miydi? Bu süreçteki en önemli aktörlerden biriydi. Süreç bir şekilde devam edecek. Yeni isimler telaffuz ediliyor, adaya yeni gidişlerden bahsediliyor. Süreç bundan sonra nasıl ilerleyecek? Bu sürecin sonunda PKK’nin kongresini toplayıp kendisini feshetmesi ve silahların bırakılması da aynı çerçevede ne zaman bekleniyor? Bu hafta sonu olacağı iddiaları da var. Kongrenin geçen hafta yapıldığı iddiaları da var. Bir iki gün içinde de açıklanacağı iddia ediliyor. Bununla ilgili neler söylersiniz? 

Şu dakikada bizim somut bilgilere sahip olmadan söyleyeceğimiz her şey bir yorum olarak kalır. Ben size olayı, olduğu yeri, hangi araçta gerçekleştiğini, hangi gün olduğunu, nasıl bir düzenek olduğunu, bu düzeneğin de ilgili devlet yetkililerine teslim edildiğini söyledim. Bunun ötesinde bir şey söylemek hem erken hem de kamuoyunu doğru bilgilendirmemek olur. Çünkü kimler var, ne hedeflendi, kimler yapmış olabilir tartışması asıl tartışmamız gereken konuları gölgede bırakır. Bunu yapmayı tercih etmiyoruz. Her kimden gelmiş olursa olsun, şunu biliyoruz ki Sevgili Sırrı Süreyya Önder’in uğruna canını ortaya koyduğu onurlu, adil ve kalıcı bir barışı mümkün kılma, demokratik bir Türkiye’yi mümkün kılma çabalarına dönük bir gözdağı olabilir, bir tehdit olabilir. Biz en aykırı düşünen insanlara dahi ulaşacağımızı yine bu kürsüden çok kez ifade ettik ve buna uygun davranmaya çalıştık. Çünkü biz buna inanıyoruz, bunu talep ediyoruz, bunun gerçekleşmesi için çabalıyoruz. En kıymetlilerimizi ne yazık ki bunun için kaybettik. Daha fazla kayıplar olmasın, insanlar ölmesin diyoruz. Buradan medet ummaya çalışanlar, tehditten ve gözdağından medet ummaya çalışanlar bilsinler ki bunlar bizi yıldırmaz. Sevgili Sırrı Süreyya Önder’i yıldırmadığı gibi. Onun hayatı ortada. Ancak onun dışında bir bilgi veremeyeceğim.

PKK’nin kongresini topladığını duyurması an meselesi 

Gelelim kongre meselesine. PKK’nin kongresini topladığını duyurması an meselesi. Her an kongrenin toplandığını duyurabilir PKK. Bunu buradan sizinle paylaşmak isterim. Biz de bu tarihi adımı, bu tarihi kararı çok büyük bir ciddiyet ve önemle bekliyoruz. Daha önce de 27 Şubat çağrısından hemen sonra PKK’den bir açıklama gelmişti. Bu çağrının gereklerini yerine getireceklerine dair bir açıklamaydı bu. Hemen ateşkes açıklaması yapmışlardı. Biz bir MYK sonrası basınla buluştuk; basına ve Türkiye halklarına bu kararı çok büyük bir memnuniyetle karşıladığımızı söyledik. Bu tarihsel fırsatın kalıcı hale getirilmesi gerektiğini, silahların değil sözün konuşması gerektiğini söyledik. Silahların tümden devre dışı bırakılması için siyasete çok büyük sorumluluklar düştüğünü söyledik. PKK’nin kongresini topladığını duyurması an meselesi. Bu önemli bir adım. Ancak bu adımın sonrası da önemli olacak. Kamuoyuna yansıdığı kadarıyla Sayın Cumhurbaşkanının da konuya ilişkin açıklaması siyasete çok büyük görevler düşeceğine ilişkin. DEM Parti olarak biz ilk gün söylediğimizi bugün de söylüyoruz: Hazırız demokratik bir Türkiye için. Eşit, adil ve kalıcı bir barışın sağlandığı, demokratik toplum tahayyülümüzü gerçekleştirecek bir Türkiye için üzerimize düşen tüm sorumluluğu cesaret, özveri ve kararlılıkla yapmaya hazırız. Zaten bu konudaki çabamız, geçmişimiz ve yarına dair vizyonumuz da ortada. “Gelişebilecek her olumlu adım, bir sonraki olumlu adımı çağıracaktır” demişti AKP Sözcüsü son açıklamalarından birinde. Umudumuz ve temennimiz her olumlu adımın, olumlu adımlarla kalıcı hale getirilmesi. Bunun için gerekli yasal hazırlıkların, siyasi ve hukuki zeminin oluşturulması. Tekrar ediyorum, siyasete çok büyük görevler düşüyor. Sağından soluna en geniş yelpazede hem siyasete hem topluma bu karanın duyurulmasından sonra çok büyük görevler düşüyor. Çünkü toplum da bu tarihsel fırsatın kalıcı hale getirilmesini bekliyor. Bunu Sırrı Süreyya Önder'in şifa nöbetinde de gördük, kendisine veda ederken de gördük. Şimdi buna sahip çıkmanın zamanı. 

Soru: İmralı’ya gidiş gelişlerle ilgili heyetin son durumu nedir?

En son Pervin Hanım, Avukat Özgür Erol ile gitmişti. Oradan döndüklerinde Sayın Öcalan'ın Sırrı Süreyya Önder için gönderdiği mesajı kamuoyuyla paylaştılar. Onun dışında herhangi bir gidiş olmadı. İmralı’da Sayın Öcalan'ın da artık özgür çalışma koşullarının oluşturulması gerektiğini ifade ediyoruz. Olması gereken, beklenen bu. Toplumun da böyle bir beklentisi var. Bu yalnızca DEM Parti’nin beklentisi değil. Newroz’u ve 8 Mart’ı hatırlatmak isterim. Meydanları dolduran insanların tek talebi Sayın Öcalan'ın koşullarının oluşturulması, kendisinin bu süreçte aktif olarak çalışacağı olanaklara sahip olması, iletişim kurabilmesi. Farklı siyasi çevrelerin, sivil toplum örgütlerinin, gitmek isteyen herkesin temas edebileceği koşullara sahip olması gerekir Sayın Öcalan’ın. Ama hala mevcut mevzuatın uygulanmadığını görüyoruz. Geçen gün avukatları bir başvuru yaptı ama gidemediler. Aile görüşleri bir rutin olarak ilerlemiyor. Oradan da yararlanılamıyor. 

Soru: PKK’nin fesih kararını açıklaması an meselesi dediniz ama nasıl yöntemle yapacaklar? Yazılı açıklama mı olacak, nasıl bir süreç olacak? Toplandıklarının duyurulması an meselesi dediniz, toplandıklarını anlayabilir miyiz bundan?

Bu soruya biz DEM Parti olarak yanıt veremeyiz. Bu doğrudan PKK’yi ilgilendiren bir soru. Ancak örgüt yetkilerinin açıklamalarından bunu öğrenebiliriz. Biz de sizin gibi büyük bir önem ve ciddiyetle bekliyoruz, takip ediyoruz.

Soru: PKK kongresinin duyurulmama gerekçesi acaba güvenlik kaygıları mı, yoksa Sayın Önder'in vefatı mı?

Elbette Sırrı Süreyya Önder'in rahatsızlanması ve sonra yaşadığımız bazı çalışmaları yavaşlattı. Ancak bir yandan da anısına bağlılık bu çalışmaların hız kesmeden sürmesini gerektirir. Kendisinin de arzusunun böyle olduğunu hepimiz biliyoruz. Bunu onlarca kez hem TBMM Genel Kurulunda kürsüde hem sokakta hem de söyleşilerinde ifade etmiş bir insan. “Barışın kıymetinin yanında fani canımızın ne kıymeti var ki” demiş birinden bahsediyoruz. Evet, bu bazı çalışmaları yavaşlatmış olabilir. DEM Parti açısından büyük barışı gerçekleştirmek için süreç ilerliyor. Bizdeki bilgiler şu anda bu sürece ilişkin bu yönde.

Soru: İmralı Heyetine başka bir isim belirlendi mi?

Bizim gündemimizde böyle bir konu şu anda yok. Hiç de olmadı bu süre boyunca. Bunu da tüm açıklığıyla söylemek isterim. İmralı’ya isteyen herkes Sayın Öcalan’ı görmek için gidebilmeli. Sayın Öcalan’ın da toplumla doğrudan temasının olması gerekir. Bu çok net. 

Bu tarihsel fırsatı bir daha kaçırılmayacak şekilde korumalıyız 

Barış ihtimalini gözümüz gibi korumalıyız. Gerçekten bu çok önemli bir tarihsel fırsat, çok büyük bir ciddiyet gerektiriyor. Yine Sırrı Süreyya Önder’in bir sözüyle bitirmek istiyorum. “Barış çok ciddi bir iş, savaşmak çok basit” demişti yıllar önce yaptığımız bir söyleşide. Henüz Meclis Başkanvekili değildi, yeniden milletvekili seçilmemişti ve barış ihtimali dahi yoktu bunu söylediğinde. O yüzden, biz barış ihtimalini kalıcı hale getirme işine çok ciddiyetle yaklaşmalıyız. Bu tarihsel fırsatı bir daha kaçırılmayacak şekilde korumalı, pamuklara sarmalıyız. Provokasyonlara, sabotajlara, bu işi zorlamak isteyenlere, buradan farklı algılar yaratmak isteyenlere karşı da hem toplum hem siyaset tedbirli olmalıdır.